تدوین راهنمای جامع آزمون مصاحبه‌های کوتاه متعدد: گامی در جهت پیاده‌سازی مصاحبه‌های ساختارمند در پذیرش داوطلبان دوره دکترای تخصصی

به طور معمول و از سال‌ها پیش، پذیرش دانشجویان در ایران به روش‌هایی محدود بوده است که بطورعمده به ارزیابی دانش نظری داوطلبان از طریق آزمون‌های تستی و یا مصاحبه‌های شفاهی می‌پرداخته‌اند. امروزه دلایل منطقی و شواهد متعددی وجود دارد که توجه به سایر صلاحیت‌های داوطلبان از قبیل مهارت‌های ارتباطی، شیوه تحلیل و نقد اطلاعات را در امر پذیرش ضروری می‌سازد(1و2). در این میان، شواهد نشان می‌دهد که آزمون "مصاحبه‌های کوتاه متعدد" (Multiple Mini Interview) می‌تواند تصویر منسجم و جامعی از صلاحیت‌های مورد انتظار داوطلبان را از طریق طراحی و اجرای چندین مصاحبه ساختارمند فراهم سازد(3). حجم کار گسترده‌ای در این زمینه در کشورهای مختلف انجام شده است که بر اساس نتایج آنها می‌توان گفت از مزایای اصلی آزمون MMI در مقایسه با مصاحبه‌های سنتی، کاهش اثر شانس، کاهش قضاوت‌های ذهنی مصاحبه‌گران و کمرنگ شدن تأثیر شرایط محیطی در نتایج حاصل است(4). به علاوه، نتایج حاصل از اجرای آزمون MMI در دانشگاه‌های مختلف دنیا نشان دهنده روایی و پایایی قابل قبول این آزمون برای انتخاب داوطلبان دارای صلاحیت است(5 تا 7). بررسی دیدگاه‌های مصاحبه‌کنندگان و داوطلبان نیز حاکی از رضایت‌مندی آنان از اجرای چنین آزمون‌هایی و افزایش تمایل داوطلبان برای شرکت در آزمون‌های گزینش به رشته است(8 تا 12). مسلماً دستیابی به تمامی مزایای فوق، مستلزم برنامه‌ریزی مؤثر و هدف‌مند سیستم آموزشی در جهت معرفی این شیوه جدید به تمامی ذی‌نفعان درگیر در آزمون است. در این زمینه، فراهم کردن فرصت‌هایی جهت توسعه و توانمندسازی ممتحنین و مسؤولین برگزاری آزمون از قبیل برگزاری کارگاه‌های آموزشی، تدوین راهنمای آزمون نقشی پایه‌ای و اساسی دارد. هدف از نگارش این مطلب، معرفی تجربه تدوین راهنمای برگزاری آزمون MMI برای پذیرش داوطلبان مقطع دکترای تخصصی رشته‌های علوم پزشکی به منظور فراهم کردن چارچوبی برای طراحی و پیاده‌سازی آن در دانشگاه علوم پزشکی تهران است. برای تدوین راهنمای برگزاری آزمون MMI، در ابتدا از طریق مرور مطالعات مرتبط و دستورالعمل‌ها و راهنماهای موجود با استفاده از کلید واژه‌های Multiple Mini Interviews، structured interviews، admission OSCE در پایگاه‌های اطلاعاتی Medline، Ovid، Google scholar و معادل‌های فارسی شامل مصاحبه‌های کوتاه متعدد، مصاحبه‌های کوتاه چندگانه در SID و Magiran، پیش‌نویس اولیه راهنمای برگزاری آزمون تدوین شد. سپس به منظور دریافت دیدگاه‌های صاحب‌نظران در خصوص وضوح و قابل درک بودن هر یک از آیتم‌های مندرج در راهنما و تصمیم در جهت حذف، افزودن و یا اصلاح هر یک از آیتم‌ها، پیش‌نویس اولیه برای 5 نفر از متخصصان آموزش پزشکی ارسال شد. معیار انتخاب صاحب‌نظران، برخورداری از دانش و تجربه در زمینه طراحی و یا برگزاری آزمون MMI لحاظ شد. بعد از دریافت نظرات، اصلاحات لازم در پیش‌نویس اعمال شد و متن راهنما در کارگاه 2 ساعته با حضور مسؤولین کمیته‌های برگزاری آزمون MMI ویژه داوطلبان دوره دکترای تخصصی رشته‌های علوم پزشکی منطقه آمایشی 10 با هدف آشنایی با مجموعه گام‌های لازم جهت طراحی و برگزاری مؤثر آزمون MMI ارائه شد. همچنین راهنمای حاضر از طریق ارسال ایمیل و در جلسات حضوری کارگاه‌های 3 ساعته در اختیار هر یک از ممتحنین رشته‌های مربوطه که دانشگاه علوم پزشکی تهران مسؤولیت برگزاری آزمون آن رشته‌ها را برعهده داشتند، قرار داده شد. در نهایت راهنمای برگزاری آزمون MMI در سه بخش "تمهیدات لازم پیش از برگزاری آزمون، ملاحظات اجرایی حین و پس از برگزاری آزمون و طراحی محتوای لازم برای ایستگاه‌ها" و در 17 بند تدوین شد.  در بخش "تمهیدات لازم پیش از برگزاری آزمون"، مجموعه گام‌هایی که قبل از برگزاری آزمون MMI باید توسط طراحان و مجریان آزمون مورد توجه قرار گیرد شامل 5 بند و 15 آیتم در این راهنما ارائه شد. در این بخش مسؤولین برگزاری آزمون در هر رشته در خصوص نکات مربوط به شیوه انتخاب و وظایف مسؤول برگزاری آزمون، تعیین لیست مهارت‌های مورد ارزیابی و تصمیم در مورد زمان کلی آزمون با توجه به تعداد داوطلبان هر رشته و زمان ایستگاه‌ها، انتخاب شکل و تعداد ایستگاه‌ها، اصول تعیین فضاهای مربوط به برگزاری آزمون، نحوه انتخاب و دعوت از آزمونگران و برگزاری جلسه توجیهی و تهیه محتوای ایستگاه‌ها آشنا می‌شدند. در بخش "ملاحظات اجرایی حین و پس از برگزاری آزمون"، الزامات اجرایی روز آزمون به صورت نکات عملی مربوط به نحوه تقسیم بندی داوطلبان و برگزاری جلسات توجیه ایشان، یادآوری زمان و ساعت شروع آزمون به ممتحنین، پرسنل و داوطلبان، تکمیل فرم‌ها و ثبت مستندات، تحلیل پس آزمون، و در نهایت شیوه ارزشیابی روند اجرا آزمون و ارائه گزارش در نظر گرفته شد. این بخش مشتمل بر 7 بند و 14 آیتم تهیه شد که در هر آیتم جزئیات مربوط به ملاحظات اجرایی در اختیار مسؤولین و ممتحنین آزمون قرار گرفت. در بخش "طراحی محتوای لازم برای ایستگاه‌ها" نیز به نکاتِ مربوط به طراحی محتوا و سؤالات اختصاصی و عمومی هر رشته، تدوین چک لیست ارزیابی ایستگاه‌ها، طراحی راهنمای داوطلب و آزمونگر تأکید شد. این بخش مشتمل بر 5 بند و 10 آیتم است. به طور کلی، راهنمای برگزاری آزمون MMI به منظور فراهم کردن چارچوبی جهت طراحی و پیاده‌سازی این آزمون توسط مسؤولین و ممتحنین آزمون در دانشگاه علوم پزشکی تهران تدوین شده است. با توجه به آن که آماده‌سازی و آشنایی طراحان و مجریان آزمون MMI با اصول مربوطه به آن، نقش کلیدی در اجرای مؤثر این آزمون دارد راهنمای حاضر تدوین شد. در مطالعه Roberts و همکاران نیز مشخص شد که بیش‌ترین سهم خطای اندازه گیری مربوط به عملکرد ممتحنین و عدم آشنایی آن‌ها با شیوه اجرای آزمون MMI است، بهمین منظور در این مطالعه محققین، آماده‌سازی و آموزش ذی‌نفعان را در اجرای مؤثر آزمون پیشنهاد کردند(13). یکی از نقاط قوت راهنمای حاضر، توجه به ملاحظات اجرایی و کاربردی مربوط به پیاده‌سازی آزمون در عمل است. در واقع این راهنما ضمن استفاده از مهمترین مستندات و شواهد موجود، به ساده ترین شکل به شرح گام‌های لازم جهت اجرای مؤثر این آزمون از نقطه نظر مسؤولین، ممتحنین و داوطلبان آزمون می‌پردازد. لذا این راهنما می‌تواند مورد استفاده مدیران، برنامه‌ریزان، آزمونگران و داوطلبان آزمون‌های ورودی دوره دکترای تخصصی رشته‌های علوم پزشکی جهت آشنایی با شکل برگزاری آزمون، قرار گیرد. مسلماً توجه به نیازهای ذی‌نفعان مختلف در فرایند اجرای آزمون بر قابلیت پذیرش آن نقش بسزایی دارد(8). از دیگر نقاط مثبت راهنمای حاضر جامعیت نکات عملی ارائه شده در زمینه ساختار آزمون MMI و محتوای مربوط به ایستگاه‌ها و توجه به تمهیدات لازم قبل، حین و پس از اجرای آزمون است. مطالعه مک اندری (McAndrew) و الیس Ellis (Ellis Ellis) نیز نشان داد که اطلاعات ارائه شده در خصوص ساختار و محتوای آزمون MMI پیش از برگزاری آزمون به کسب رضایت ذی‌نفعان مختلف و پذیرش بیش‌تر آزمون می‌انجامد(14). نویسندگان معتقدند تدوین این راهنما، اولین گام در راستای ساختارمند نمودن آزمون‌های بدو ورود است و تلاش‌های بیش‌تری در جهت پیاده‌سازی مؤثر این آزمون مورد نیاز است. از نقطه نظر نویسندگان هر چند تدوین و ارائه راهنمای حاضر با هدف آشنایی و آمادگی بیش‌تر مسؤولین و ممتحنین در برگزاری آزمون انجام گرفت، با این حال انجام مطالعات بیش‌تر به منظور بررسی دیدگاه‌های ذی‌نفعان مختلف در خصوص اثرات استفاده از این راهنما پیشنهاد می‌شود. مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی تهران تلاش نموده است تا از طریق ارائه این نامه علمی، ضمن معرفی راهنمای حاضر، علاقمندان را به مطالعه و نیز به اشتراک گذاشتن تجارب و نظرات ارزشمند خود در این خصوص دعوت نماید.